Telemedicine cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe từ xa của hệ thống y tế bằng cách sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông để trao đổi thông tin trong điều trị, chẩn đoán, phòng ngừa bệnh tật và thương tích, phục vụ cho công tác nghiên cứu, đánh giá, và giáo dục thường xuyên của các nhà cung cấp dịch vụ y tế. Các giải pháp hệ thống thông tin bệnh viện và giải pháp truyền, lưu trữ và xử lý hình ảnh trong chẩn đoán y tế được ứng dụng rộng rãi và phù hợp với cơ sở phần cứng ngày càng hiện đại, giá thành ngày càng hạ (máy tính, laptop, smarphone, table PC); phần mềm quản lý phổ dụng, tính mở cao, dễ dàng cho phát triển các ứng dụng (MS, iOS…mã nguồn mở như android…); hạ tầng viễn thông và Internet tốt, mạng băng rộng, 3G… phủ kín cả nước phù hợp với điều kiện của vùng sâu, vùng xa (không yêu cầu các đường truyền dành riêng); và hơn nữa là việc phổ biến các chuẩn nén video mới cộng với việc sử dụng laptop, máy tính bảng, smartphone…làm tăng khả năng kết nối với các thiết bị y tế giá rẻ. Ngoài ra, khả năng kết nối với các hệ thống truyền hình ảnh không phân biệt model cũ mới, không cần các thiết bị chuyển đổi đắt tiền, việc bảo hành, bảo trì dễ dàng, chi phí đầu tư ban đầu nhỏ và có tính mở rất cao cũng là những yếu tố thuận lợi để đưa dịch vụ y tế đến đông đảo người dân. Hệ thống PACS và RIS Y tế Trong y tế, PACS (Picture Archiving and Comunication System) là từ viết tắt cho hệ thống lưu trữ và truyền thông hình ảnh y tế. Còn RIS (Radiology Information System) là hệ thông tin chẩn đoán hình ảnh y tế. Các giải pháp chăm sóc sức khỏe PACS và RIS được phát triển để tạo điều kiện cho dòng công việc chẩn đoán hình ảnh điện tử và cung cấp một phương pháp lưu trữ, cất giữ một cách kinh tế, phục hồi nhanh chóng các hình ảnh đã chiếu chụp, truy cập vào hình ảnh đã được chụp với nhiều phương thức, có thể truy cập đồng thời từ nhiều trang web một lúc. Trong điều kiện của phòng khám, bệnh viện, PACS và RIS là tổ hợp phần mềm và phần cứng có nhiệm vụ thu nhận, lưu trữ, hiển thị, chuyển giao những hình ảnh chụp từ X-quang, MR, cộng hưởng từ, siêu âm, nội soi, điện tim, điện não đồ… PACS sử dụng định dạng chuẩn để lưu trữ và chuyển giao hình ảnh được gọi là DICOM - Digital Imaging and Communications in Medicine (Kỹ thuật số Hình ảnh và Truyền thông trong Y học), đồng thời cũng có thể đóng gói dữ liệu không phải hình ảnh trong định dạng DICOM, chẳng hạn như định dạng PDF và JPG… để phân phối, xem và lưu trữ của cả hai định dạng DICOM và không DICOM. Thành phần và chức năng PACS Một giải pháp PACS bao gồm bốn thành phần chính: Phương thức hình ảnh như CT, chụp MRI, và X-quang (là những dụng cụ và các loại thiết bị khác nhau tạo ra hình ảnh bằng sử dụng X-quang, siêu âm, cộng hưởng từ, hoặc các phương pháp ghi chép khác như huyết học, điện tim, tiêu hóa, nhãn khoa…) Mạng máy tính bảo đảm cho việc truyền tải thông tin bệnh nhân. Lưu trữ và cất giữ hình ảnh, thông tin của các nghiên cứu và báo cáo. Có các máy trạm (máy tính để bàn, laptop, máy tính bảng, điện thoại di động…) sử dụng để lấy, giải thích, và xem xét hình ảnh. Hình 1: Các thành phần của PACS Một giải pháp PACS có bốn công dụng chính: Thay thế bản sao cứng của hình ảnh y tế (phim ảnh truyền thống) bằng những hình ảnh điện tử trên máy tính. Cung cấp truy cập từ xa các báo cáo về bệnh nhân (gồm thông tin và các hình ảnh cơ thể của bệnh nhân) để xem, cho phép bác sỹ chẩn đoán hình ảnh làm việc từ các địa điểm khác nhau có thể truy cập cùng một thông tin cùng một lúc. Tạo ra một nền tảng tích hợp các hình ảnh điện tử dùng cho chẩn đoán hình ảnh kết nối với các hệ thống y tế thông minh khác như hệ thống thông tin bệnh viện (HIS), cơ sở dữ liệu bản ghi y tế điện tử - Electronic Medical Record (EMR), và hệ thống thông tin hình ảnh (RIS) để tạo thuận lợi cho việc chẩn đoán. Cung cấp quản lý công việc chẩn đoán, được sử dụng bởi nhân viên chụp X-quang để quản lý quy trình khám chữa bệnh nhân. Thành phần và chức năng của RIS Một giải pháp RIS là sự kết hợp quy trình chụp chiếu bệnh nhân với một cơ sở dữ liệu máy tính mà bộ phận chụp chiếu trong chẩn đoán hình ảnh dùng để lưu trữ, thao tác, và phân phối dữ liệu thông tin và hình ảnh bệnh nhân sau đó sử dụng để lập để kế hoạch chữa trị, báo cáo kết quả, theo dõi hình ảnh bệnh nhân trong quá trình điều trị. RIS bổ sung cho HIS (Hệ thống thông tin bệnh viện) cũng như PACS (Lưu trữ và truyền thông hình ảnh y tế) và là thành phần rất quan trọng trong thực hành chụp chiếu chẩn đoán hình ảnh. Hình 2: Mô hình Hệ thống PACS Hầu hết các giải pháp RIS hiện nay hỗ trợ các tính năng sau: Đăng ký, quản lý bệnh nhân. Quét (scaning) tài liệu, giấy tờ cần thiết. Kết nối với các thiết bị chụp chiếu thông qua quy trình làm việc (worklist). Quản lý, lưu trữ kết quả. Chức năng sửa đổi, bổ sung văn bản và báo cáo tùy chỉnh theo quyền được cấp. Làm báo cáo, in ấn, fax, email các báo cáo lâm sàng cho các nơi liên quan. Dùng chuẩn y tế HL7 để giao tiếp giữa RIS,PACS, HIS và EMR. Hình 3: Các thành phần giải pháp RIS Trước khi đề cập về PACS và RIS, cần thống nhất khái niệm về quy trình chẩn đoán hình ảnh. Nói một cách đơn giản, đó là một quy trình như sau: Nhận yêu cầu khám bệnh; nhận bệnh nhân; chụp chiếu; tiến hành đánh giá những kết quả sơ bộ (nếu cần), giải phóng bệnh nhân; gửi những hình ảnh để Bác sỹ chuyên môn nghiên cứu, phân tích các hình ảnh; làm báo cáo và chỉ định điều trị; và cuối cùng, ký xác nhận nội dung báo cáo. Chuẩn HL7 Để quản lý các dữ liệu không phải là hình ảnh, HL7 cung cấp các phương thức để trao đổi, quản lý và tích hợp các dữ liệu y tế điện tử thuộc chẩn đoán hoặc quản lý. Health Levels 7 là một tổ chức phi lợi nhuận được thành lập năm 1987, tiêu chuẩn này được thừa nhận là tiêu chuẩn thế giới để trao đổi, kết hợp, chia sẻ, truy xuất các thông tin y tế điện tử trong các bệnh viện cũng như các tổ chức y tế. Tên gọi HL7 bắt nguồn từ mô hình truyền thông 7 lớp của ISO. Mỗi lớp có một vai trò, trong đó lớp 1 đến lớp 4 đề cập đến truyền thông, bao gồm lớp Vật lý (Physical), Liên kết dữ liệu (Data Link), Mạng (Network) và Vận chuyển (Transport). Các lớp 5-7 đề cập đến chức năng như Phiên (Session), Biểu diễn dữ liệu (Presentation) và Ứng dụng (Application). Lớp 7 là lớp cao nhất đề cập đến mức ứng dụng gồm các khái niệm về trao đổi dữ liệu. Mức này hỗ trợ rất nhiều chức năng khác nhau như kiểm tra bảo mật, xác định người tham gia, cấu trúc dữ liệu trao đổi… HL7 tạo ra “khả năng tương thích giữa các hệ thống quản lý bệnh nhân điện tử, hệ thống quản lý phòng khám, hệ thống thông tin của phòng xét nghiệm, nhà ăn, nhà thuốc, phòng kế toán cũng như hệ thống bản ghi sức khỏe điện tử (HER – electronic health record) và hệ thống bản ghi y tế điện tử (EMR – electronic medical record). HL7 có thể được cung cấp miễn phí nhưng bản quyền khá nghiêm ngặt. Chuẩn ICD Là bộ tài liệu phân loại bệnh tật quốc tế (International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems ) trên người với 21 chương và 10.000 bệnh. Đây là tài liệu do WHO phát hành nên được đảm bảo tính chính xác. Mỗi chương ứng với từng phân loại bệnh, mỗi phân loại bệnh sẽ có nhiều bài viết về từng chứng bệnh cụ thể. Nhìn chung là ICD-10 rất giàu thông tin nên phù hợp cho nhiều đối tượng (sinh viên y khoa, bác sĩ, và người muốn nâng cao kiến thức của mình trong lĩnh vực y khoa). Quy trình cơ bản công việc PACS và RIS Công việc PACS cơ bản bao gồm tập hợp hình ảnh đã chụp chiếu của một bệnh nhân, gửi chúng vào PACS trong một tình trạng chưa đọc, sau đó bác sĩ CĐHA nghiên cứu kết luận và đưa chúng vào tình trạng đã đọc. Tại các máy trạm, điều này thường có nghĩa là bác sĩ CĐHA bắt đầu nghiên cứu, phân tích cụ thể bằng cách nhập vào PACS để làm việc với một danh sách các bệnh nhân đã lên kế hoạch khám chữa bệnh trong một thời gian nhất định, thường là một ngày. Sau khi hoàn thành việc nghiên cứu, phân tích, kết luận, bác sĩ CĐHA sẽ thay đổi trạng thái từ đang đọc sang đã đọc xong và chỉ định điều trị phụ thuộc trên hệ thống PACS đang sử dụng. Hệ thống PACS sau đó kết nối với hệ thống RIS qua HL7 để bổ sung kết quả khám. Hình 4: Kết nối RIS và PACS thông qua HL7 Công việc RIS cơ bản khác với PACS là bác sĩ chụp chiếu để bắt đầu công việc của mình bằng cách tiến hành chọn một bệnh nhân từ RIS worklist và làm các bản ghi đầu tiên vào RIS. Từ đó, bác sĩ RIS quản lý toàn bộ công việc từ gọi bệnh nhân để chụp chiếu và cuối cùng ký vào mô tả ngắn gọn. Tất cả các chức năng hình ảnh để nghiên cứu được cung cấp thông qua truy cập vào PACS. Sau đó, từ bên trong RIS, một bệnh án bệnh nhân được mở ra và bác sỹ chuyên khoa tiến hành các nghiên cứu thích hợp cho bệnh nhân. Các liên kết nghiên cứu thích hợp sẽ được tự động tạo ra, và thường là một liên kết URL đến các nghiên cứu trong PACS (được coi là một truy cập URL từ RIS đến PACS). Khi bác sĩ CĐHA nhấp vào liên kết để nghiên cứu, các PACS được khởi động riêng rẽ với các RIS. Một khi giải thích xong, bác sĩ CĐHA sẽ thay đổi trạng thái của nghiên cứu, và một thông báo HL7 sẽ được gửi lại cho RIS với trạng thái được cập nhật. Hình 4 cho thấy các máy trạm khách hàng RIS và sau đó thông qua HL7 cung cấp truy cập vào các PACS. Các máy trạm chẩn đoán hình ảnh kết nối với PACS và có quyền truy cập vào RIS qua HL7. Trong hầu hết các trường hợp, người sử dụng sẽ có cả các ứng dụng được cài đặt trên cùng một máy. Hình 5: Hệ thống PACS trên Web Điểm khác biệt then chốt ở đây là đầu vào các RIS/PACS. PACS khác nhau /các giải pháp RIS có thể sử dụng phương pháp chụp chiếu khác nhau. Tùy thuộc vào công việc, người sử dụng cuối cùng sẽ khởi động một trong các PACS hoặc RIS, và thông qua một API (giao diện lập trình ứng dụng) tích hợp hoặc tương tự, có thể truy cập các ứng dụng khác. Cuối cùng HL7 sẽ cung cấp thông tin liên lạc giữa PAC và RIS. Hầu hết các bệnh viện và trung tâm chẩn đoán hình ảnh hiện nay đều có tích hợp RIS và PACS và sẽ sử dụng cả hai dòng làm việc, tùy thuộc vào người sử dụng. Để dễ triển khai ứng dụng, các hệ thống lớn thường sử dụng một tiêu chuẩn Trình duyệt Internet, như các minh họa 5. PC WORLD VN, 11/2013 Nguồn PC World VN
